تذهیب

تذهیب

  نام تذهیب از ذهَبَ گرفته شده است و به معنی طلا می باشد.

برای شروع کار تذهیب، کادرهایی را به صورت دایره، بیضی، مربع، مستطیل درمی آوریم و در ابتدا باید یک چهارم این کادرها را محاسبه بکنیم و این یک چهارم را به قطعات کوچک تر تقسیم کنیم. در مورد بیضی و مستطیل نمی توان این کار را کرد. زیرا این دو دارای دو کانون هستند.

یک قسمت از این دو را میتوان تقسیم کرد اما بقیه قمستها را باید دست گردان کرد و جای بیاندازیم و کم و زیاد بکنیم و این کار بوسیله دست انجام میشود، بخاطر همین به آن دستگردان می گویند.

در مستطیل ابتدا یک واگیره را ایجاد می کنیم که بتوانیم هم در طول و هم در عرض از آن استفاده کنیم. امااین واگیره ای در طول بیشتر تکرار می شود و در عرض کمتر. یک قسمت آن را که عبارت است از یک برگردان،می کشیم و آن را برمی گردانیم مثل یک واگیره درمی آوریم و آن واگیره ،احتیاجی به برگرداندن نیست. بلکه همان را انتقال می دهیم که اسم آن قسمت واگیره میشود.

* روش انتقال طرح به این صورت است که ابتدا طرحی روی یک کاغذ پوستی انداخته می شود و به صورت سوراخ، سوراخ های کوچک در اندازه های مرتب در کنار هم ایجاد می شوند تا بتوانیم به وسیله گرده زغال یا رنگ، طرح را روی کاغذ منتقل کنیم و با مداد روی گرده ها می کشیم و بقیه طرح را با یک دستمال پاک می کنیم. مداد نباید خیلی پررنگ باشد ومی توان از مداد 2یا4 H استفاده کرد.

روش دیگر انتقال به این صورت است که بوسیله کاغذپوستی،طرح را به صورت یک چهارم تکرار می کنیم و بعدآن طرح را با حاشیه، گونیامی کنیم و طرح را مجدداً روی آن پیاده می کنیم و این طرح را بوسیله قلم و مرکب قهوه ای رنگ به صورت خیلی کمرنگ مجدداً پیاده میکنیم که مداد را از روی تمام فضا پاک کنیم، چون چربی مداد مانع از نشستن طلا و رنگ بر روی بوم میشود.

* روش دیگر انتقال روش کاغذ کایت است. یک چهارم طرح را بر روی کاغذ کایت می اندازیم و آن رابر روی بوم ثابت می کنیم و بوسیله مهره که سنگ عقیق است به آرامی بر روی تمام فضا می کشیم، این روش سرعت بیشتری دارد و باید این طرح خیلی ملایم قلم گیری قهوه ای بشود و باید مواظب باشیم که دستمان روی طرح نرود چون با خودش طرح را بلند می کند.

برای استفاده از طلاکوبی در قدیم ابتدا طلا را داخل یک ورق می گذاشتند و می کوبیدند تا به صورت ورقی نازک درآید و بعد، دوباره آن را می کوبیدند تا به صورت گرده درآید و چون طلا قدرت چسبندگی نداشت، با عسل آنرا می چسباندند و بعضی از چسب سیریش استفاده می کردند که چسبندگی قوی داشت. بعضی از صمغ، استفاده می کردند اما بهترین سیریش آن است که نجارها استفاده می کنند.این سیریش حتماً به صورت مداوم باید گرم شود تا باز شود وگرنه بسته می شود و از قاب جدا می شود.

در تکنولوژی جدید به وسیله دستگاه طلا را به صورت ورقهای نازک و دفترچه ای درست می کنند، این ورقهای طلا را میتوان از دفترچه جدا کردوآن را داخل یک ظرف چینی قرارداد وآن رادرعسل حل کرد. تا هیچ ذره ای دیده نشود(مثل رنگ)وچون طلا وزن سنگین دارد و زود ته نشین می شود، برای هربار استفاده،احتیاج به هم زدن دارد.

دراین کار نباید زیاد ضخیم کار کرد، چون اولاً مقرون به صرفه نیست و بعد اگر دیدیم در پایان کار،آن براقی را ندارد، کار را می گذاریم خشک شود و بعد با سنگ عقیق بر روی آن می کشیم و به اصطلاح نقره کاری میکنیم تا براق شود. طلا رنگهای مختلفی می تواند داشته باشد، مثلاً طلای لیمویی رنگ که رنگش روشن تر است و دیگری طلای پرتقالی که تیره تر است. 

  قسمت دوم: بوم سازی

یکی از عمده ترین کار تذهیب بوم سازی است. زیرا مقوایی که ما برای این کار انتخاب می کنیم، ممکن است بافت خوبی نداشته باشد و یا اینکه رنگ و طلا را نتواند روی خود جذب کند. بنابراین ما خودمان، نشاسته را آب می زنیم و آن را رقیق می کنیم و بوسیله یک دستمال که آن رابه نشاسته آغشته می کنیم ،دستمال را روی مقوا از چپ به راست و از راست به چپ تا پائین مقوا می کشیم و بعد دوباره به صورت از بالا به پائین روی مقوا این کار را تکرار می کنیم تا تمام سطح آغشته به این نشاسته شود.  

این چسب وارد منافذ مقوا میشود و مقوا را سیر می کند تا حالت مکندگی نداشته باشد، که اگر احیاناً یکی از رنگها، دارای چسب کمتری بود، بتواند روی مقوا نگهداشته شود. و برای اینکه سفیدی مقوا را از بین ببریم و مقوای رنگی داشته باشیم میتوانیم به جای آب از چای و یا گل گاوزبان و رنگ پوست بادمجان، برای رقیق کردن نشاسته استفاده کنیم. بعداز اینکه این عمل را انجام دادیم ممکن است مقوا حالت انحنا پیدا بکند، بنابراین باید کمی صبر کنیم تا مقوا دو نم شود یا به اصطلاح کمی خشک شود و بعد چندتا کتاب بر روی آن قرار می دهیم تا صاف شود.

بعداز اینکه صاف شد و خشک شد، برای کادربندی اقدام می کنیم، مقوا را کاملاً کادربندی می کنیم و بعد کارمان را که کاملاً گونیا درست کردیم، تقسیم بندی می کنیم و نسبت به تقسیم بندیها طرحی را درنظر می گیریم و طراحی می کنیم یک قسمت از طراحی که انجام شد، که اصطلاحاً به آن «یک برگردان» می گویند را برمی گردانیم و به صورت واگیره درمی آوریم و آن واگیره دیگر احتیاج به برگردان ندارد و کاملاً تکرار و منتقل میشود. حال خطوط مدادی را با قلم تذهیب قهوه ای می کنیم و سپس رنگ مداد را پاک می کنیم و بعد رنگ آمیزی کار را شروع می کنیم. می توانیم برای ایجاد سایه، روشن رنگها را با هم ترکیب کنیم.  

  قست سوم: طراحی به روش یک چهارم و قلم گیری قهوه ای:

طرح به صورت یک واگیره تکرار میشود و به طور یک چهارم بر روی کاغذ ما قرار می گیرد و به وسیله گرده زغال بر روی کاغذ منتقل میشود و مدادگیری می شود و بعد به صورت آرام بقیه گرده را به وسیله یک دستمال پاک می کنیم و بعداز آن قلم گیری قهوه ای را شروع می کنیم و این کار باید به صورت آرام انجام شود که کاملاً روی خطوط باشد و از آن بیرون نزند و همچنین دستمان نباید روی طرح قرار گیرد چون طرح بلند می شود. بعداز قلم گیری قهوه ای با پاک کن، مدادها را پاک می کنیم و بعداز این کار، طلاکاری شروع می شود دراینجا قلم طلاکاری را برمی داریم که ضخیم تر است و نوک آن کاملاً گرد است تا بتواند فضای بیشتری را برای ما پوشش بدهد. طلاکاری نباید ضخیم باشد و نباید طوری باشدکه سفیدی کار پیدا شود. ما می توانیم علاوه بر بند اسلیمی،بند خطایی راهم ازطلا بگیریم و یا اینکه بند خطایی را رنگی کنیم.

ساقه های خطایی می بایست رنگی شوند، این ساقه ها میتوانند برگ گل باشند، فضای وسط گل باشند، برگهایی که از ساقه بیرون زده باشند. گل ها و برگ ها و چیزهایی که روی ساقه می نشیند میتواند رنگهای مختلفی را به خود بگیرد.  

  رنگها دو نوع دارند: رنگهای جسمی و روحی.

رنگهای جسمی: رنگهایی هستند که کاملاً پوشش می دهند و سطح کاغذ را پر می کنند.

رنگهای روحی: رنگهایی هستند که حالت جسمی ندارند و کاملاً شفاف هستند و فضای رنگی ملایمی را ایجاد می کنند و به هیچ عنوان حالت پوششی ندارند.

در گل های خطایی ما می توانیم از هر دو روش استفاده کنیم. برای رنگ کردن، ما می توانیم از یک رنگ واحد استفاده کنیم و یا از مخلوط چندرنگ استفاده کنیم.

  قسمت چهارم: روش های ساخت وساز گل:

دراین روش از رنگ های جسمی که بتواند پوشش خوبی به کارمان بدهد، استفاده می کنیم و سطح گلبرگمان را با آن پر می کنیم. تنوع رنگ در گلبرگ ها بسیار مهم است و ما از سایه روشن دراین کار استفاده می کنیم و در جایی که یک رنگ سرد استفاده شد، در کنار آن یک رنگ گرم را قرار می دهیم. سپس برای پرداز ،از قلم این کار استفاده می کنیم که نه گرد باشد و نه باریک. ایجاد نقطه های تیره وایجاد خطهای روشن را در انتها پرداز می گویند.

یکی دیگر از روشهای رنگ کردن گل ها، دورنگ کردن گل ها یا شستن رنگها داخل همدیگر است که از آبرنگ و از رنگهای متضاد هم استفاده می کنیم. یعنی اگر یک آبی تیره را در ابتدای کار قرار می دهیم، یک رنگ روشن را در نقطه مقابل قرار می دهیم و این دورنگ را داخل همدیگر حرکت می دهیم و به آرامی می شوییم در وسط رنگ حد واسط را داریم که ترکیبی از دو رنگ می باشد. این روش در کارهایی که فضای زیادی دارند بسیار مناسب است. روش پرداز در زمینه های کوچک با نقاط ظریف بسیار مناسب است. بعداز رنگ کاری: نوبت به قلم گیری مشکی میرسد که تمام فضای دور کار را مشکی می کنیم، برای این کار نیاز به مرکب و قلم موی مناسب داریم که معمولاً دست ساز و ایرانی است. مرکب هم باید بسیار شفاف باشد و حرکت نرمی داشته باشد ودست ساز ومخصوص کار تذهیب باشد. قلم معمولاً از موی گربه و سمور است.  

  قسمت پنجم: قلم گیری مشکی و پوشش فضای زمینه با رنگ های جسمی:

در قلم گیری مرکب راهم می زنیم وبه آب آغشته می کنیم و کاملاً تنظیم می کنیم وبه صورت آرام دورگیری می کنیم. قلم گیری خاصیت های بسیار دارد. اول اینکه تمام گلبرگ هایی که کشیده ایم واسلیمی ها را تیره تر می کند. دوم اینکه مثل دیواری عمل می کند که از داخل شدن رنگ زمینه به رنگهایی که در فوم ها استفاده میشودممانعت می کند. این کار باید یکدست و ظریف انجام شود. این کار باید در کمال آرامش انجام شود. این کار نباید بخش بخش و بریده شود تا فضای داخل گل ها کاملاً دیده شود. آب قلم باید کاملاً گرفته شود تا باعث نشود رنگها در داخل هم قاطی شوند. پس از قلم گیری، نوبت به رنگ های زمینه ای می رسد که رنگ های جسمی هستندکه در کنار قلم گیری می آیند و نمی توانیم از رنگ های آبرنگ استفاده کنیم. در کار تذهیب معمولاً از رنگ خام استفاده نمی شود و معمولاً از رنگ های ترکیبی استفاده می شود که بر روی بوم می نشینند. دربیشترموارد در رنگ های ترکیبی از رن گهای طلا و لاجورد استفاده می شود و در کنار آن ها رنگ های قرمز، سبز، نارنجی و رنگ های متنوع دیگر به صورت جزیی در کنار کار می نشینند. اما امروزه از تمام رنگ ها، برای زمینه استفاده میشود برای رنگ کردن زمینه بایدیکسری خصوصیت ازرنگ هابدانیم،مثل جنس رنگها، خصوصیت رنگها و ترکیب رنگها.  

  قسمت ششم: رنگ آمیزی ترنج:

یک رنگ جسمی سرد در کنار رنگ جسمی گرم قرار می گیرد، تا کار، تنوع خوبی را پیدا کند. رنگ نباید سفت و رقیق باشد و رنگ سرد باید از کنار قلم گیری انجام شود که داخل رنگ مشکی شود. رنگهایی که استفاده می شود اگر بر روی کاغذ تیره باشد، تیره تر می شود و اگر بر روی کاغذ روشن باشد، روشن تر می شود.

برای ادامه کار باید یکسری فرم های ظریف و ریز هندسی که به صورت قطعات کوچک و ساده در بالای سر ترنج های اسلیمی قرار می گیرد و به آن شرفه می گویندراایجادکردکه این شرفه، اتصال بین فضای رنگی و سفیدی کاغذ است. شرفه انواع مختلف دارند، خطی ـ فضای پری از ترنج ها باشند.  

  قسمت هفتم: قلم جدول:

قلم جدول، ابزاری هست کاملاً تخصصی برای اینکه ما یک حاشیه نازکی از کار را تفکیک کنیم و آن فضا را به واسطه رنگ های مختلف به وسیله قلم جدول رنگ های مختلف قرار دهیم، یا اینکه فضایی را آماده سازیم برای اینکه نقوش کاملاً ظریف و هندسی گروه بر روی آنها کاملاً نقش ببندد تا یک فضای متنوع از حاشیه مان تفکیک کنیم و به داخل اثر بپردازیم. این حاشیه را که به طور نازک از فضا ایجاد می کنیم، معمولاً در ارتباط با قطر طرح حاشیه مان است. قلم جدول ابزاری است که دوشاخه می باشد و دارای شیاری بر روی آن است که رنگ را در داخل آن می ریزیم و بوسیله پیچی که در کنار آن است، آن فضا را می بندیم و به صورت خطوط نازک و مویی آن رنگ حرکت می کند و به صورت خط صاف در طرفین حاشیه قرار می گیرد. این کار را می توانیم بوسیله طلا یا رنگهای مختلف انجام دهیم. غلظت رنگی که در داخل قلم جدول می ریزیم بسیار مهم است، نه باید خیلی رقیق باشد که به بیرون شره کند و یا اینکه سفت نباشد که از قلم بیرون نیاید.

وقتی میخواهیم با قلم کار کنیم خط کش را به صورت برعکس بر روی کار می گیریم وقلم جدول را می کشیم تا رنگ کشیده شود، برای ضخامت رنگ می توانیم پیچ قلم جدول را سفت و شل کنیم. پس از انجام کار و اتمام آن ما کار را در داخل قاب قرار می دهیم و برای اینکه اثر ما در قاب خراب نشود یعنی شیشه قاب با رنگ ها تماس پیدا نکند، یک مقوای حاشیه ای درست می کنیم. به این گونه که یک مقوایی که ارتفاع مناسبی داشته باشد و در حد 2یا3 میلیمتر باشد را انتخاب می کنیم و به یک فاصله معینی به دلخواه ،از اثرمان فاصله می دهیم (کادری را که تهیه کردیم) و قطعه داخل مقوا را می بریم . این کار باعث میشود، اثر ما تا سالیان سال سالم و زیبا بماند